Unruly. Over kwetsbaarheid en de kracht van gemeenschappen | Film & gesprek met theoloog Christa Anbeek | Radboud Universiteit (2024)

Gemeenschappen met een hart

“Gemeenschappen met een hart komen eigenlijk vooral voor waar je ze niet verwacht,” vertelde Anbeek. Als er een ontregelende situatie plaatsvindt, ontstaat er ineens een spontane verbinding tussen mensen. Denk bijvoorbeeld aan een ongeluk. Hoewel de mensen op straat elkaar niet kennen en geen verbinding voelen, ontstaat er toch een soort spontane gemeenschap omdat iedereen de slachtoffers wil helpen. Met deze spontaniteit komt echter ook een tijdelijke eigenschap van zo’n gemeenschap. Anbeek vertelde hoe zij onderzoekt hoe we dit soort gemeenschappen duurzamer kunnen maken. Maar wat karakteriseert een gemeenschap met een hart eigenlijk?

Centraal in haar lezing stond haar zogenoemde ‘octagon’ van gemeenschappen met een hart. Simpel gezegd maken deze acht kenmerken het verschil tussen simpelweg ‘gemeenschappen’ en ‘gemeenschappen met een hart’. Gemeenschappen met een hart treden een ontregelende situatie open tegemoet. Ze nemen de tijd om stil te

zijn en te observeren wat zo’n situatie doet met ze. Ze spreken moedig en ze luisteren naar alle verschillende ervaringen, ook als het niet aansluit op hun eigen ervaring. “Dat noemen we meerstemmig luisteren”, lichtte Anbeek toe. Gemeenschappen met een hart minimaliseren de risico’s en maximaliseren de kansen, ze zetten aan tot dromen, geven richting, werken samen, en durven te falen om vervolgens weer opnieuw te beginnen. Anbeek spoorde de zaal aan deze kenmerken mee te nemen naar de film, om daar vervolgens te zien welke kenmerken terugkwamen in de onderlinge relaties tussen de meisjes uit het gesticht.

Hoe ga je door als je niks meer hebt?

Iedereen maakt wel eens een ontregelende situatie mee. Anbeek richtte zich tot de zaal. Als je je in zo’n ontregelende situatie bevindt, staat je wereld eigenlijk op zijn kop. In een van haar boeken De berg van de ziel, verkent Anbeek samen met Ada de Jong de zogenoemde “borderlands”, een soort liminaliteit waar je in terecht komt na een ontregelende ervaring. Ada de Jong verloor haar man en kinderen tijdens een bergongeluk in 2008. Ineens bevond zij zich in een ontregelende ervaring. Haar oude leven was immers niet meer en een nieuw leven had zich nog niet gevormd. Dit is een enge plek om je in te bevinden en je kan je erg alleen voelen hierin, vertelde Anbeek. Een ontregelende ervaring biedt echt ook kansen als je het op de juiste manier benadert.

Lichtpuntjes

Gespreksleider Cees Leijenhorst ging na Anbeeks lezing met haar in gesprek. “Wanneer je je in een crisis bevindt, kan je je juist heel alleen voelen,” zei Leijenhorst. “Hoe kom je van zo’n enorme eenzaamheid naar een gemeenschap?” Anbeek knikte. Wanneer je een ontregelende ervaring meemaakt gaat dat natuurlijk gepaard met veel lijden en rouw. Rouw om een naaste of rouw om een leven. Aan de andere kant biedt het ook weer kansen. “Wanneer je je in zo’n staat bevindt, is je sensibiliteit en creativiteit namelijk ook erg hoog,” legde Anbeek uit. Anbeek vertelde hoe gemeenschappen en verbindingen met je omgeving juist een cruciale rol spelen in hoe je zo’n ontregelende ervaring kan omvormen tot nieuwe kansen. Deze verbinding hoeft echter niet meteen met een ander mens te zijn, het kan ook een verbinding tussen jou en de wereld om je heen zijn. Anbeek deelde hoe zij, na het plots overlijden van haar partner, door haar verhoogde sensibiliteit ook ineens oog had voor hoe mooi de bloemen waren. Dit voelde heel dubbel, vertelde Anbeek. Je bent overweldigd door de schoonheid van de natuur en tegelijkertijd daarom extra verdrietig omdat je iemand mist. Iedereen reageert natuurlijk anders op een ontregelende situatie, geeft Anbeek toe, maar door de ernst van de situatie ruimte te geven en te voelen met je lichaam, vind je, wellicht onverwachte, connecties met de wereld om je heen.

De film Unruly is een erg sombere film, zei Anbeek, maar er zitten toch mooie elementen in de verbinding die de meisjes uit het gesticht ervaren tijdens de ontregelende situatie waarin zij zich verkeren. “Hoe creëren we inclusieve en inspirerende groepen? Wie ben je nog na een ontregelende ervaring? En wie kan je dan worden met de juiste hulp?” Anbeek richtte deze retorische vragen tot het publiek. “Hopelijk vinden we daar antwoorden op en kunnen we dit stimuleren.

Aankondiging

Denemarken, jaren ’30. In de film Unruly wordt de jonge vrouw Maren door de overheid als losbandig en ongemanierd beschouwd. Uit angst dat haar gedrag anderen zal beïnvloeden, wordt Maren naar een vrouweninstelling op het eilandje Sprogø gestuurd. Daar zal haar worden geleerd zich als een keurige dame te gedragen. Maar Maren is niet van plan zich in een keurslijf te laten persen, met alle gevolgen van dien. Hoe worden we gevormd door ontregelende gebeurtenissen? Kom luisteren naar theoloog Christa Anbeek die vertelt over de kracht van kwetsbaarheid.

Anderen die bijdragen aan zinvol leven

Maren deelt haar kamer op de instelling met Sørine, die haar inpepert dat ze maar beter direct berouw kan tonen. Maar dat is Maren niet van plan – er is niets mis met haar. Langzaam maar zeker verandert de sfeer op het eiland.

Christa Anbeek doet onderzoek naar de ervaring van vrouwen die zich vanuit een gevoel van afhankelijkheid afvragen wat de betekenis van gemeenschap kan zijn. Hoe kunnen anderen bijdragen aan de heling van wonden en het opnieuw ontdekken van zinvol leven?

Belang van gemeenschappen

Volgens Christa Anbeek zijn juist gemeenschappen belangrijk bij het verwerken van ellende: “In je eentje raak je verzwolgen door de chaos. Gemeenschappen kunnen helpen om pijn en verdriet te transformeren tot nieuw leven. Maar dan moeten ze wel aan bepaalde voorwaarden voldoen, zoals moed tot kwetsbaarheid, vriendschap en dialoog. Hoe zien we deze kenmerken terug in de relatie tussen Maren en de andere ‘losbandige vrouwen’ in de film?

Christa Anbeek geeft een korte lezing en gaat daarna in gesprek met filosoof Cees Leijenhorst. Stel ook je eigen vragen! Na een korte pauze wordt de film vertoond.

Over de spreker

Christa Anbeek is bijzonder hoogleraar Women and Care for the Future aan de Radboud Universiteit. In haar onderzoek houdt ze zich bezig met ontregelende ervaringen, zowel op persoonlijk, groeps- en maatschappelijk niveau.