Harmonie
In het gezamenlijke gesprek begint Duiveman met de tegenovergestelde vraag: ‘Wat is lelijkheid?’. Van Holthe maakte een vergelijking met gezondheid. ‘Gezondheid’ definiëren is lastig, maar als je de volgende ochtend ziek wakker wordt, weet je meteen wat het is. Ook kan lelijk toch best mooi zijn. ‘Een verloederd winkelcentrum kan ook z’n charme hebben’, gaf Hanssen als voorbeeld. Zijn punt is dat je alles mooi kunt gaan vinden, maar volgens hem moet de vraag zijn: wat is de reactie van mensen wanneer ze iets voor het eerst zien? Niet iedereen heeft de tijd en interesse om de schoonheid in alles te ontdekken.
Gus Tielens bracht het langetermijnperspectief van architectuur naar voren, waarbij ze benadrukte dat gebouwen vaak decennia lang blijven staan en dat we ons bewust moeten zijn van de impact op de toekomstige generaties. Architectuur gaat volgens haar verder dan louter esthetiek; het gaat ook over vooruitkijken en het anticiperen op toekomstige behoeften.
Tijdens het gesprek gaat het vaak over ‘harmonie’. Tielens benadrukte het belang van de geschiedenis van een locatie en het anticiperen op toekomstige behoeften, terwijl Hanssen pleitte voor een evenwicht tussen behoud van het verleden en innovatie voor de toekomst. Van Holthe voegde toe dat een zekere mate van contrast en schuring juist schoonheid kan toevoegen aan de omgeving.
Bij het bespreken van hoopvolle vooruitzichten voor de toekomst, wezen Van Holthe en Tielens op een groeiend bewustzijn van de interactie tussen menselijke creatie en natuurlijke omgeving, en de potentie voor harmonie tussen kunst, architectuur en natuur. Als de sprekers het ergens over eens zijn, is dat mooie gebouwen passenin de omgeving. Het is veel meer dan een mooi plaatje. Een definitie van schoonheid wordt deze avond dan niet gevonden. ‘Er is geen definitie’, zei Van Holthe. ‘En dat is mooi. Dan kun je gelukkig erover blijven verder denken.’
Een tussenweg tussen objectieve en subjectieve benaderingen, vindt Van Holthe in het werk van Duitse filosoof Friedrich Hölderlin. Schoonheid vindt plaats in een soort ‘tussengebied’, stelt Van Holthe. ‘Schoonheid is een tussenbegrip’. Ze vergelijkt schoonheid met verliefdheid. Verliefdheid gaat niet alleen over de ander, maar ook over jezelf. Het is iets dat tussen beiden ontstaat. Op eenzelfde manier is schoonheid iets dat ontstaat tussen individuen en tussen individuen en hun (bebouwde) omgeving.
Schoonheid zit in variatie
Gus Tielens vervolgde: Wie het woord ‘schoonheid’ googelt vindt vooral afbeeldingen van botoxcorrecties. Ons standaardbegrip van schoonheid is beperkt, gekaderd en saai, stelde Tielens. Ze ziet schoonheid in het omarmen van diversiteit, en noemde vier pilaren voor mooie architectuur: specifiek, ruimhartig, verbindend en nieuwsgierig. Ieder gebouw moet een gebouw zijn specifiek voor dié unieke plek. Het moet niet zomaar overal kunnen staan. Daarnaast zijn gebouwen mooier als ze ruimte laten voor dieren en planten om deel te worden van de beleving. Schoonheid zit ook in verbinding. Een architectonisch element zoals een nis, zorgt bijvoorbeeld voor een soort ontmoetingsplaats tussen stoep en binnenruimte. Op die manier zorgt het voor interactie tussen mensen en de wereld om hen heen. Tot slot moet mooie architectuur nieuwsgierigheid uitlokken. ‘Een gebouw kan interessant worden als je je erin verdiept’, stelde Tielens.
Wat de bevolking mooi vindt
Duiveman ging vervolgens in gesprek met Hanssen, planoloog en de persoon achter het YouTube-kanaal The Aesthetic City. Op dit kanaal zet Hanssen zich in voor architectuur die ‘de meeste mensen’ mooi vinden. Hanssen pleit voor een democratisch ideaal van schoonheid. Hanssen noemde het vreemd dat er in zijn studie planologie nooit over ‘schoonheid’ werd gesproken, terwijl mensen in het alledaagse leven voortdurend dingen mooi of lelijk noemen. Volgens hem leidt een pragmatische benadering, waarbij wordt gekeken naar wat de bevolking mooi vindt, tot architectuur en stadsontwikkeling die meer in lijn is met de voorkeuren van de gemeenschap, de mensen die in en om die gebouwen moeten wonen. Als je aan twee of drie mensen vraagt wat ze mooi vinden, weet je nog niets. ‘Maar als je aan 100.000 mensen vraagt wat ze mooi vinden, ga je patronen zien’, vertelde Hanssen. Nieuwsgierigheid naar de redenen achter deze patronen geeft inzicht in de esthetische behoeften van verschillende culturen en gemeenschappen. Hanssen noemde voorbeelden zoals ‘leesbaarheid’ met duidelijke verdiepingen en zich herhalende patronen.
Aankondiging
Abstracte kubussen of megalomane prestigeprojecten van starchitects: extreme bouwwerken roepen altijd discussie op. En dat is niet gek. Gebruikers van de openbare ruimte worden dagelijks met gebouwen geconfronteerd. Wat we mooi vinden doet er dus toe, maar opvattingen daarover lopen nogal eens uiteen. Want wat is schoonheid? Kan het meer zijn dan ‘een kwestie van smaak’? En wie bepaalt wat mooie architectuur is? Kom en leer van architect Gus Tielens, filosoof Selby van Holthe en vloggende activist Ruben Hanssen over schoonheid en de esthetische macht over onze ruimte.
Mooi is taboe
Het woord ‘mooi’ speelt op architectuuropleidingen en in de vakwereld geen hoofdrol meer, maar dat is niet altijd zo geweest. Schoonheid was bijvoorbeeld voor Vitruvius een van de essentiële elementen van een ontwerp, zo stelde hij in zijn tien boeken over bouwkunst. Architecten en beleidsmakers van vandaag vermijden het woord liever. Immers, wat we mooie architectuur vinden, is een subjectieve, individuele beleving. Of toch niet? Verschillende studies stellen dat bouwwerken die bij architecten in de smaak vallen enorm kunnen verschillen van architectuur die door niet-architecten wordt gewaardeerd. Een debat over de schoonheid van architectuur is dus alleen al daarom waardevol.
Architectuur Omslag
In verschillende Europese landen staat nu een kleine maar groeiende groep burgers op die protesteren tegen, in hun ogen, “lelijke, moderne architectuur”. Ze noemen zichzelf ‘Architectuuropstand’ of ‘Architectuuromslag’. Op hun sociale mediakanalen pleiten ze voor ‘een betere architectuur waarin schoonheid weer een plek krijgt’, want dat zijn de gebouwen die meerdere generaties meegaan en écht duurzaam zijn. Geïnspireerd door traditionele bouwstijlen, waarvan ‘de meeste mensen houden’, pleiten ze voor een architectuur met een menselijke maat, die leesbaar is. Want dat is toch wat we mooi vinden?
De discussie tussen online esthetiekstrijders, beleidsmakers en architecten roept de vraag op wat architectonische schoonheid is, of we samen dat oordeel moeten vellen en wie mag bepalen wat mooi genoeg is voor onze publieke ruimte.
Architect Gus Tielens vertelt wat schoonheid voor haar betekent en hoe zij aankijkt tegen het standpunt van Architectuuromslag. Filosoof Selby van Holthe vertelt over het belang van schoonheid en hoe het meer kan zijn dan een smaakoordeel, want een zinvol gesprek voeren over schoonheid konden we vroeger nog wel. Daarna gaan ze met elkaar en de digitale schoonheidsactivist Ruben Hanssen in gesprek.
Over de sprekers
Gus Tielens is architect bijKorth Tielens architecten. Ze won meerdere architectuurprijzen, waaronder de Abe Bonnemaprijs 2021 voor Spaarndammerhart, volkswoningbouw waarbij volgens de jury schoonheid en toegankelijkheid hand in hand gaan.
Selby van Holthe is filosoof, gespecialiseerd in esthetica. In opdracht van de Nijmeegse woningcorporatie Talis onderzoekt ze wat ‘schoonheid’ voor de organisatie betekent als beleidspunt. Ze promoveert daarnaast aan de Radboud Universiteit op de esthetica van filosoof Friedrich Hölderlin (1770-1843).
Ruben Hanssen is planoloog, vlogger en schoonheidsactivist. Op zijn YouTubekanaalThe Aesthetic City – met inmiddels meer dan 100.000 abonnees – pleit hij voor mooiere nieuwbouw. Hij neemt deel aan het gesprek.
